Het is de laatste tijd al vaak in de pers geweest: er gaat heel wat nep nieuws de ronde en dat is verre van goed. Zo lag het sociale netwerk Facebook onder vuur omdat ze foute berichten zouden hebben verspreid; wordt er gehint dat er vals nieuws gebruikt is om de Amerikaanse presidentsverkiezingen te beïnvloeden en worden allerhande satirische stukken voor waar aangenomen. Elke dag komen er meer en meer voorbeelden naar boven. 

(Voor de duidelijkheid: dit is dus niet waar!)

Informatie en nieuws naar waarde schatten wordt steeds moeilijker in deze tijden. Filmpjes die door miljoenen mensen gedeeld wordt online en heel geloofwaardig lijken; blijken een zogenaamde 'hoax' te zijn. Hoe kunnen kinderen en jongeren -maar ook volwassenen, want ook wij zijn er schuldig aan- zo'n valse berichtgeving herkennen en doorprikken? Dat vraagt heel wat mediawijze vaardigheden.

Eén van de beste manieren om kinderen en jongeren bewust te maken van de nood om kritisch te staan tegenover berichtgeving, is hen laten ervaren hoe gemakkelijk het is om het nieuws te 'vervalsen'. In ons project "De Foute Nieuws Week" gaan ze zelf aan de slag als reporter met 'slechte bedoelingen' en proberen ze de andere leerlingen te overtuigen. 

Mediawijs kijken: enkele tips om vals nieuws te herkennen.

Wanneer je een nieuwsbericht ontvangt, moet je kritisch zijn. Of het nu op TV is, in de krant of online; er kan altijd een valse boodschap ingeslopen zijn of veel subtieler: enkele details die verkeerd zijn of een beeld dat veranderd is om de sfeer te beïnvloeden. 

Stel je altijd enkele vragen voor je iets gelooft: 

1. Wie heeft dit nieuwsbericht geschreven / gemaakt? Wat zijn eerdere boodschappen van deze persoon?
2. Wat waren de bedoelingen van de persoon (of personen) die dit nieuwsbericht maakten? 
3. Door wie of welke organisatie wordt het bericht verspreid? Zijn die geloofwaardig? 
4. Vind je andere media die het bericht onderschrijven? 
5. Staan er feiten in het bericht die je kan controleren, zoals cijfers of (onveranderd) beeldmateriaal?

Kijk eens naar de filmpjes van De Redactie over het herkennen van vals en echt nieuws. Die vind je hier terug. Ook in ons dossier en oefenpakket 'Mediawijsheid in tijden van dreiging en terreur' vind je meer informatie over het beoordelen van (vals) nieuws en het werken aan kritische vaardigheden.

Pas op! Het is niet omdat er cijfers bijstaan of foto's (en zelfs video's) gebruikt worden; dat iets écht waar is. Beelden kunnen bewerkt worden  -gemakkelijker dan je denkt zelfs- en met statistiek kan je 90% van de stellingen bewijzen. 

Wanneer je vermoedt dat een bericht onwaar is; kan je natuurlijk online op zoek gaan in een zogenaamde 'feiten checker'. Zo is er www.snopes.com, een organisatie met een missie om fout nieuws te ontkrachten en de juiste feiten op de voorgrond te stellen.  

Project: De Foute Nieuwsweek

Elke klas doet het: de actualiteit bespreken. Maar wat als je dat nu eens anders aanpakt en niet gewoon de krantenknipsels mee naar school brengt? Wat als de leerlingen zelf aan de slag gaan en een week lang het nieuws maken voor de rest van de school. Dan kunnen ze ervaren hoe het is om zelf verslag te geven, bijvoorbeeld in de sCoolKrant. Ideaal voor wie er al lang van droomde om reporter te worden. 

In de Foute Nieuwsweek gaat het er weer net iets spannender aan toe. Want dan hoeven niet alle nieuwsberichten waar te zijn. Daag de leerlingen uit om een week lang berichten te plaatsen die fout zijn, maar wel heel erg echt lijken. Moedig ze aan om hierbij multimedia te gebruiken, zoals foto- of videobewerking. Dat zet hun foute berichten kracht bij. Een zonnige, leuke foto wordt al snel grimmig door gewoon de kleuren aan te passen. 

Natuurlijk mag je niet enkel foute berichten de school in sturen, want dan hebben de andere leerlingen het meteen door. Wissel af met normale berichtgeving én ware berichten die zo absurd zijn dat ze fout lijken. Laat de andere leerlingen nu maar raden wat echt is en wat niet... Maak het spannend met een scorebord per leerling of per klas. 

De gouden regel: wees kritisch!

Kinderen, jongeren en volwassenen, we trappen allemaal wel eens in vals nieuws en een foutief bericht gedeeld op sociale media. Daarom is het dus uitermate belangrijk dat iedereen zich kritisch opstelt. De belangrijkste vaardigheid is dan ook vragen stellen. Neem nooit iets zomaar voor waar aan, omdat veel mensen het zeggen: stel in vraag waar het vandaan komt en wat er gezegd wordt. Is het wel waar? Waarom zegt die persoon dat? Wat zit er achter? Durf dus ook verschillende media met elkaar te vergelijken en ga op zoek naar andere bronnen. 

Zet dus snel die kritische bril op je neus en stel lastige vragen!